Jak postąpić w sytuacji podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem narkotyków?

Toczą się prace legislacyjne w kierunku stworzenia pracodawcy możliwości prowadzenia badań na obecność narkotyków w organizmie pracownika, jednak problem weryfikacji stanu psychofizycznego pracowników jest obecnie bardzo aktualny i w obliczu spotykania się na co dzień w pracy z osobami pod wpływem narkotyków, stwarzającymi potencjalnie zagrożenie dla siebie, innych osób oraz mienia pracodawcy, nie sposób jedynie oczekiwać na uchwalenie ww. aktu prawnego. Jak zatem postąpić w sytuacji, w której podejrzewamy, że pracownik jest pod wpływem narkotyków?
 
Milcząca ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii
Zapisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi umożliwiają pracodawcy zwalczanie zjawiska używania alkoholu w zakładzie pracy i realizowanie swojego obowiązku polegającego na niedopuszczeniu do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nie zawiera jednak w swojej treści analogicznego rozwiązania. Uznać można to za istotną lukę w systemie prawnym, która stanowi ogromne zagrożenie, w szczególności w zakładach produkcyjnych czy na terenie robót budowlanych, w których to miejscach pełna sprawność psychofizyczna jest jedną z istotniejszych gwarancji bezpiecznego wykonywania pracy.
 
Z komunikatu wystosowanego przez Urząd Ochrony Danych Osobowych z dnia 27 czerwca 2019 roku wynika, że „[w] opinii organu ds. ochrony danych osobowych nie ma podstawy prawnej, która umożliwiłaby pracodawcom samodzielną kontrolę pracowników alkomatem”. Rozszerzając tę wykładnię uznać należy, że brak również podstaw prawnych do prowadzenia przez pracodawcę kontroli pracowników pod względem obecności narkotyków w ich organizmie.
 
Postępowanie w sprawie o wykroczenie
Należy przy tym zaznaczyć, że art. 70 ustawy z dnia 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń [dalej: k.w.] wskazuje w § 1, że kto, będąc niezdolny do czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, taką czynność przedsiębierze albo kto porucza ją osobie do jej wykonania niezdolnej lub wbrew obowiązkowi nadzoru dopuszcza do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną, podlega karze aresztu albo grzywny. Co więcej, w § 2 tego przepisu wskazano, że tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości znajduje się w stanie po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka i podejmuje w tym stanie czynności zawodowe lub służbowe.  Mając na uwadze, że z wewnętrznych źródeł prawa pracy tj.: układu zbiorowego obowiązującego u pracodawcy, bądź z regulaminu pracy, a u pracodawcy, u którego nie ma obowiązku tworzenia regulaminu pracy, z zarządzenia pracodawcy wynika, że na terenie zakładu pracy obowiązuje zakaz przebywania pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyjąć należy że istnieje względem pracowników obowiązek zachowania trzeźwości w miejscu pracy i podczas wykonywania czynności służbowych, którego to obowiązku pracownik stawiający się do pracy pod wpływem narkotyków nie wykonuje, a w konsekwencji w mojej opinii wypełnia znamiona czynu opisanego w art. 70 § 1 i 2 k.w.
 
Należałoby przyjąć, że w obliczu opisanej wyżej sytuacji pracodawca ma prawo zgłosić na Policję podejrzenie popełnienia przez pracownika wykroczenia z art. 70 § 2 k.w. a organ powołany do ochrony porządku publicznego powinien podjąć sprawę. Z doświadczenia wynika jednak, że organy powołane do pilnowania porządku publicznego odmawiają podjęcia czynności celem wyjaśnienia sprawy, wskazując że w zakładzie pracy powinny obowiązywać wewnętrzne procedury na okoliczność podejrzenia, że pracownik jest pod wpływem narkotyków, podczas gdy istnieje podstawa do prowadzenia postępowania w sprawie o wykroczenie, a nie tylko wyciąganie konsekwencji z uwagi na nieprzestrzeganie ustalonego porządku w procesie pracy.
 
Policja otrzymując zgłoszenie podejrzenia popełnienia przez pracownika wykroczenia skodyfikowanego w art. 70 § 2 k.w. jest zobowiązana do podjęcia działań w celu ustalenia czy zachowanie pracownika wypełniło znamiona tego wykroczenia. Nie ma jednakże katalogu środków, które zobowiązany jest podjąć organ celem ustalenia czy do wypełnienia owych znamion faktycznie doszło, dlatego też nie można przyjąć, że Policja podczas interwencji w zakładzie pracy zobowiązana jest przeprowadzić narkotest. Organ powołany do pilnowania porządku publicznego może bowiem stan faktyczny ustalić m.in. w oparciu o zeznania świadków.
 
Z uwagi na powyższe, gdyby pracodawca chciał podjąć decyzję o niedopuszczeniu pracownika do pracy (bez zachowania prawa do wynagrodzenia) lub wyciągnąć konsekwencje dyscyplinarne od pracownika podejrzanego o przebywanie w pracy pod wpływem narkotyków, to brak mu legalnych narzędzi do przeprowadzenia wiarygodnego dowodu na okoliczność tego, że pracownik jest pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, gdyż jak wcześniej wskazano istnieją poważne wątpliwości co do legalności przeprowadzania narkotestów przez pracodawcę, w szczególności w sytuacji, w której pracownik nie wyraża zgody na jego przeprowadzenie. Niedopuszczenie do pracy pracownika lub zastosowanie kary porządkowej czy też wypowiedzenie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z wyżej opisanej przyczyny, a bez wiarygodnego dowodu świadczącego o przebywaniu w zakładzie pracy pod wpływem narkotyków naraża pracodawcę na odpowiedzialność względem pracownika. Co więcej, odpowiedzialność może dotknąć także pracodawcę, który dopuści do pracy pracownika pod wypływem narkotyków, szczególnie w sytuacji, w której dojdzie do wypadku przy pracy czy innego poważnego zagrożenia.
 
Nawet jeżeli organ powołany do pilnowania porządku publicznego przeprowadzi postępowanie w sprawie ustalenia czy doszło w zakładzie pracy do popełniania wykroczenia z art. 70 § 2 k.w. to nie ma gwarancji, że pracodawca, jeżeli nie jest stroną postępowania, otrzyma od organów ścigania jakikolwiek dokument, który mógłby wykorzystać jako wiarygodny dowód na to, że faktycznie pracownik podjął czynności zawodowe pod wpływem narkotyków, gdyż akta postępowania mogą być udostępnione innym osobom tylko w wyjątkowych sytuacjach i to za zgodą prokuratora.
 
Jak zatem postąpić?
W oparciu o doświadczenie, rekomendowanym rozwiązaniem jest zawiadamianie Policji o każdym uzasadnionym podejrzeniu, że pracownik podjął się czynności zawodowych pod wpływem środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka. Choć każda taka sprawa jest bardzo indywidualna to ryzyko prawnych konsekwencji wynikających z tego, że pracodawca pozostał bierny co do weryfikacji swojego podejrzenia, może być bardzo duże, przede wszystkim w sytuacji, w której pracownik stworzy poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia swojego bądź innych osób (co do zasady współpracowników). Po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających przez Policję, jeżeli w trakcie interwencji służb pracodawca nie poweźmie przekonania graniczącego z pewnością, że do popełnienia wykroczenia w danej sprawie doszło, może zwrócić się do prokuratury z wnioskiem o udostępnienie informacji z akt postępowania.
 
Jednocześnie pracodawca musi liczyć się z tym, że opisany sposób działania może spotkać się zarówno z krytyką, jak i pochwałą samych pracowników. Ze strony osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia z art. 70 § 2 k.w. mogą pojawić się w kierunku pracodawcy zarzuty o naruszenie dóbr osobistych, szczególnie w sytuacji, w której stanu pod wpływem środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka nie da się udowodnić.