Wpływ społeczny – klucz do sukcesu firmy w zakresie BHP

Nieraz zapewne zastanawialiśmy się zarówno jako służba bhp, czy osoby odpowiedzialne za stan bhp w firmie, jak skutecznie dotrzeć do pracowników z przekazem dotyczącym bezpiecznej i higienicznej pracy. Techniki wywierania wpływu społecznego są bardzo ważnym i jednocześnie niedocenianym środkiem oddziaływania w wielu obszarach funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym także w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy. Pozwalają one w skuteczny sposób zwrócić uwagę i ją utrzymać na kluczowych dla pracowników, ale też dla zarządzających bezpiecznych, rozwiązaniach zapewniających ciągłość funkcjonowania organizacji oraz dobrostan zatrudnionych.

Reguły wpływu społecznego
Wpływ bezpośredni i jawny występuje najczęściej pod postacią presji (siły, władzy formalnej) bądź przekonywania, natomiast wpływ pośredni i ukryty to taki, kiedy odbiorca jest całkiem nieświadomy, iż jest przedmiotem wpływu. Robert Cialdini wyodrębnił kilka prawidłowości rządzących uleganiem cudzemu wpływowi pośredniemu i ukrytemu. Narzędzia te w postaci reguł wpływu społecznego pozwalają, jak wykazało wiele badań i eksperymentów, skutecznie wpływać na duże grupy osób poddanych temu wpływowi. Możemy wyróżnić następujące reguły wpływu:

Reguła wzajemności. Uważana jest za najsilniejsze i powszechnie stosowane narzędzie wpływu. Mówi ona, że zawsze powinniśmy się starać odpowiednio odwzajemnić osobie, która wyświadczyła nam pewne dobro. Reguła ta sprawia, że jesteśmy zobowiązani do rewanżowania się za przysługi lub dobra, jakie sami otrzymaliśmy.

Reguła zaangażowania i konsekwencji. Opiera się pragnieniu bycia człowiekiem konsekwentnym, a szczególnie na wyglądaniu na konsekwentnego w oczach innych ludzi. Po dokonaniu wyboru lub zajęciu stanowiska (wstępnym zaangażowaniu), uruchamia się w nas mechanizm dalszego zachowania zgodnego z tym, w co się zaangażowaliśmy.

Reguła społecznego dowodu słuszności. Postępowanie wtedy uważamy za właściwe, jeżeli wiemy, że tak myślą i zachowują się też inni ludzie. Często naśladownictwo jest dla nas wygodną drogą do podejmowania decyzji.

Reguła lubienia i sympatii. Opiera się na zgodzie spełnienia prośby ludzi, których znamy i lubimy. Trudniej nam odmówić znajomemu, zaprzyjaźnionemu niż komuś zupełnie obcemu.

Reguła autorytetu. Ma związek z naszym głęboko zakorzenionym poczuciem obowiązku ulegania autorytetom.

Reguła niedostępności. Możliwość utraty czegoś motywuje ludzi często dużo bardziej niż perspektywa zysku o podobnej wielkości, dlatego rzeczy rzadkie i niedostępne automatycznie zyskują na wartości tylko, dlatego, że nie są powszechne.

Reguła jedności. Jest ona ostatnio wymieniana również jako jedna z podstawowych w wywieraniu wpływu. Najważniejszym jest w niej podkreślenie pokrewieństwa nadawcy komunikatu i nie chodzi tu koniecznie o pokrewieństwo krwi. Poszukiwanie wspólnych cech z odbiorcą lub poczucia pochodzenia z tego samego miejsca, okolicy, regionu wzmocni działanie tej reguły.

Często w skuteczności stosowania reguł wpływu podkreślana jest rola nastroju. Zmiana naszego nastroju na bardziej pozytywny sprawia, że jesteśmy bardziej skłonni zrobić to, czego chce od nas druga strona.

Narzędzia perswazji
Proces przygotowujący odbiorcę na otwarcie się na przekaz główny, zanim się zetknie z tym przekazem, ukierunkowujący jego uwagę nazywany jest przez Roberta Cialdiniego preswazją. Narzędzia preswazji R. Cialdini nazywa otwieraczami, ponieważ inicjują proces wywierania wpływu oraz usuwają istniejące przeszkody i otwierają odbiorcę na przekaz. Niestety najczęściej wymagają wyczucia momentu i krótkiego czasu na ich wprowadzenie. Na przykład pytaniem otwierającym szkolenie bhp może być tutaj, czy uczestnik uważa się za osobę starającą się przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Uczestniczący w szkoleniu po tej ustnej deklaracji publicznej z większym prawdopodobieństwem zaangażuje się w problemy poruszane na szkoleniu.

Duże znaczenie w preswazji ma skierowanie uwagi na to, co dla nas jest ważne. Ważność uwagi oznacza tu ważność tematu. Nadawcy komunikatów posiadają wiele sposobów na subtelne zwrócenie uwagi tak, że stają się one czynnikami zmian w preferencjach i zachowaniu. Jednym z nich jest zarządzanie tłem, czyli w zależności, co znajduje się w tle np.: chmury to wygoda, monety – niska cena, przywiązujemy do tych cech nawet nieświadomie większą wagę tym bardziej, jeśli jest powtarzane.

Można wyróżnić też pewne cechy przekazu, które same z siebie przyciągają uwagę. Mają one związek z naszym przetrwaniem: życiem i śmiercią, seksualnością i przemocą, a także zmianą sceny, obrazu w celu przeniesienia uwagi[1]. Powiązanie z seksualnością w kampaniach sprzedażowych musi dodatkowo wiązać się z odpowiednią cechą czy produktem. Nie odniesie skutku jej powiązanie z proszkami do prania, czy sprzętami kuchennymi.

Przyciągnięcie i utrzymanie uwagi są ważnymi aspektami procesu preswazji. Kluczowymi elementami przyciągającymi i utrzymującymi uwagę są informacje o nas samych, informacje i sprawy niedokończone oraz przekazana na początku tajemnica, zagadka. Wyjaśnienie tajemnicy angażuje słuchacza do zrozumienia i trwałego przyswojenia informacji i jest skutecznym sposobem na przekazywanie wiedzy, składającym się z: zadania zagadki, pogłębienia tajemnicy, kierowania się ku właściwemu rozwiązaniu rozważając jednocześnie alternatywy i wskazując dowody przeciwko nim, podanie wskazówki naprowadzającej na właściwe rozwiązanie, rozwiązanie tajemnicy.

Używanie w wypowiedziach motywujących do działania słów nieagresywnych, zastępowanie np.: „celu” „sukcesem”, czy „walki” „współzawodnictwem” pomaga skierować uwagę na działania bezpieczne, mniej ryzykowne. Podobnie będą działać odpowiednie obrazy – filmy, zdjęcia czy plakaty. Z kolei serdeczność można aktywować dotykiem, poprzez podanie do potrzymania czegoś ciepłego np.: herbaty. Skuteczne i łatwe do zapamiętania będą również przekazy słowne z rymem oraz zawarcie w przekazie elementów bliskich dla słuchacza jak na przykład przynależność do podobnej grupy.
 
Zastosowanie reguł wywierania wpływu w zakresie bhp
Kolejność zastosowania reguł wywierania wpływu w zakresie bhp w zakładzie pracy w zależności od etapu wzajemnych relacji ze służbą BHP.  W pierwszej fazie interakcji najważniejszym jest podtrzymywanie pozytywnych skojarzeń, sprawdzą się tu najlepiej reguły: wzajemności i lubienia. Odbiorcy przychylniej odnoszą się wtedy do komunikatu i są dobrze nastawieni do jego nadawcy. W następnej fazie potrzeba ograniczenia niepewności staje się kluczową, zanim zdecydujemy się na zmianę chcemy się upewnić, że to będzie mądra decyzja. Potrzebne nam będą teraz reguła społecznego dowodu słuszności oraz autorytetu. Wybór, jeśli jest poparty przez osoby do nas podobne, a także przez ekspertów zwiększy przekonanie, że jest to mądra decyzja. W ostatniej fazie najważniejszym jest podjęcie działań motywujących. Odwołanie do publicznych deklaracji słuchacza i strat, jakie by poniósł, gdyby się nie zastosował się do swoich deklaracji zwiększy szanse na wytrwanie w staraniach.

Przykładem do zastosowania metod wywierania wpływu może być szkolenie okresowe dla pracowników biurowych. Na tym etapie, gdy już nie jest to początkowa faza interakcji i pracownik jest od jakiegoś czasu zatrudniony, najbardziej odpowiednimi będą: reguła autorytetu - przedstawienie prowadzących, jako doświadczonych praktyków z kwalifikacjami oraz reguła społecznego dowodu słuszności np.: wskazanie, że większość pracowników w firmie przestrzega przepisów i zasad bhp. Wybór poparty przez osoby podobne do szkolonych, a także przez ekspertów zwiększy przekonanie, że jest to mądra decyzja. W ostatniej fazie najważniejszym jest podjęcie działań motywujących. Odwołanie się do publicznych deklaracji słuchacza, potwierdzeń na karcie szkolenia, karcie stanowiska pracy i strat, jakie by poniósł, gdyby się nie zastosował się do swoich deklaracji np.: w formie krótkiego odwołującego się do aspektów przetrwania i śmierci filmu z omawianego zakresu zagrożeń, zwiększy szanse na wytrwanie w staraniach.

Zainteresowanie szkoleniem okresowym, jego tematyką możemy wzmocnić zgodnie z zasadą zaangażowania i konsekwencji, przedstawiając wcześniej program ramowy szkolenia oraz prosząc uczestników o przesłanie jeszcze przed szkoleniem ciekawych dla nich problemów do omówienia zgodnych z programem ramowym, które są obecne w ich pracy, wymagają rozwiązania lub wzbudzają wątpliwości. Słuchacze będą zaangażowani w szkolenie do samego końca. W ten sposób może okazać się dla nich ważne, ciekawe i przydatne.